Monday, September 30, 2024

शिकविते आपणा प्रेमळ मंगलमूर्ती!

आनंदनिर्मिती असते मनुजा हाती
शिकविते आपणा प्रेमळ मंगलमूर्ती!ध्रु.

सुखदुःखांनी हे जीवन आहे भरले
निर्लेप राहुनी भोग भोगणे उरले
असुनीहि नसावे हेच बिंबवी चित्ती!१

ठेवावे मस्तक सदा सर्वदा शांत
लंघावा सहजच तीन गुणांचा प्रांत
ते स्थैर्य धैर्य दे परमशांतिची शांती!२

गुण पाहुन मन हे मना जोडुनी द्यावे
श्रीअथर्वशीर्षहि मनापासुनी गावे
कलियुगात आशास्थानच सांघिक शक्ती!३

चित्ताची समता म्हणजे आहे योग
वर्तनी सरलता संवाद आणि सह‌योग
ते कमल पसरवी श्रींची गंधित कीर्ती!४

पाशांकुश दोन्ही कौशल्ये वापरता
येतसे दंडिता दुष्टांची निर्दयता 
त्या कालमूषका गणेश वाहन करती!५

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले 
२१ ऑगस्ट २००१

Sunday, September 29, 2024

श्री हत्ती गणपती

ॐ गं गणपतये नमः ।

श्री हत्ती गणपती, नवी पेठ, पुणे ३०

हत्तीवर आरूढ गणपती 
तया पाहता निवते दृष्टी!ध्रु. 

पुढे पुढे हा पुढे चालला 
विघ्नांना ना कधीही भ्याला 
भक्तही सगळे घेती स्फूर्ती!१

करिचा भाला असे रोखला 
वाघाचा मग व्यर्थच हल्ला
आत्मश्रद्धा पहा कशी ती!२

मांगल्याचा गणेश सागर 
स‌द्भावाचा घडवी जागर 
कलियुगात या संघच शक्ती!३

मत्तभेदांचा सारू अडसर 
तरून जाऊ सागर दुस्तर 
गजाननाची करु या भक्ती!४

पाशांकुशधर वीर विनायक 
हा तर जनगणमन अधिनायक
अभिनव भारत गात आरती!५

नवी पेठ घे व्रत हे खडतर 
घराघरातुन जो तो साक्षर
विसरायाच्या जातीपाती!६ 

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले
जानेवारी/फेब्रुवारी १९९५ गणेश जयंती निमित्त प्रसिद्ध केलेलं काव्य

दगडूशेठ हलवाई गणपती

 ॐ गं गणपतये नमः ।

दगडूशेठ हलवाई गणपती, बुधवार पेठ, पुणे

गणपती दगडू हलवाईचा नयनां दिसला मनात भरला! 
भव्य दिव्य ती विशाल मूर्ती, गणेश हसला अंतरि ठसला!ध्रु.

जनगणमन अधिनायक प्रभु हा
करुणाकर सुखकारक प्रभु हा
फुटीरतेचे तम निरसाया, दिव्यद्युति घेऊनिया आला!१

वक्रतुंड हा वीर विनायक 
करा कार्य जन तुम्ही विधायक 
मीपण पुरते हरवून टाकुन थेंब सागरी कसा मिसळला!२

अथर्वशीर्षा घेतो गाउन 
मांगल्याचे करतो सिंचन 
ब्रह्मरसाचा मोदक घ्यावा, प्रसाद द्याया सिद्ध जाहला!३

असे हिताचे तेच घडवितो 
प्रसंगातुनी तोच शिकवितो
गणराज्याचा पाया भक्कम श्रीगणराये स्वये घातला!४

हा भक्तीचे वाढवि वैभव 
हा प्रौढत्वी जपतो शैशव
गणपतिबाप्पा मने मवाळू न कळे केव्हा अंतरि शिरला!५

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले
जानेवारी/फेब्रुवारी १९९५ गणेश जयंती निमित्त प्रसिद्ध केलेलं काव्य

गुरुचरिताची ओढ अनावर प्रभात समजा ती झाली फिटले सगळे पाप मागचे, नयनी गंगा पाझरली!

 ।। श्रीगुरुदेवदत्त ।।

गुरुचरिताची ओढ अनावर प्रभात समजा ती झाली 
फिटले सगळे पाप मागचे, नयनी गंगा पाझरली !ध्रु. 

गाणगापुरा मन हे नेते, भस्म लागते ते भाळी 
श्रीगुरु माझी मायमाऊली अंतरात ती जाणवली 
प्रसाद ऐसा दत्तप्रभूंचा द्वंद्वे सगळी मावळली!१ 

अशक्य ना परमार्थी काही श्रद्धेची बलवत्तरता 
सहन कराया आघाता दे शक्ती श्रीगुरुची सत्ता 
वियोगातही संयोगाची खूण साधका सापडली!२

मोहाचा या होम करावा समिधा ती अवधानाची 
ज्ञानज्वाला पहा उफाळे प्रकटे मूर्ती श्रीगुरुची 
दत्त दत्त हे नाम अनावर पुष्पे पदकमली पडली!३

व्यर्थी अधिकचि अर्थ सापडे हृदयी होता दडलेला 
गुरुमुखातला शब्द शब्द तो जीवा संजीवक झाला 
श्रीरामासह प्रतिभा म्हणते हीच खरी हो दिपवाळी!४

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले 
२९/१०/१९९७

Saturday, September 28, 2024

भंगावे ना कदा समाधान


एवढाच वर दे रघुनाथा 
समाधान ना भंगावे!ध्रु. 

तू पाठविले येथे आलो
तू बोलविले  इथुन निघालो 
मी माझे विलया जावे!१ 

असो अमीरी असो फकीरी 
शरीरीहि वा घरि वा दारी 
नाम तुझे नच विसरावे!२ 

विजय मिळाला कृपा तुझी रे 
अपयश आले तव इच्छा रे 
जरा न विचलित मन व्हावे!३

ओवी ज्ञानेशाची गावी 
मननाने ती तनि मुरवावी 
सन्मार्गावर चालावे!४ 

जीवनात जर गीता आली 
दीपावली तर सुंदर झाली
सुखदुःखी सम मी व्हावे!५

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले 
प्रसिद्धी : सप्टेंबर २००१ गीतादर्शन

जय जय राम कृष्ण हरि..३

जय जय राम कृष्ण हरि!
जय जय राम कृष्ण हरि!ध्रु.

व्हावा नामाचा गजर, जळे पापाचा डोंगर
दयाघन पाडे सरी!१

राम काय अयोध्येचा? कृष्ण काय द्वारकेचा?
हरि ज्याच्या त्याच्या उरी!२

व्हावा धर्माचाच जय, देहभावाचाच लय
हेच गर्जू दे वैखरी!३

जाता मने पंढरीला, जाता मने आळंदीला
हात ज्ञानाई घे करी!४

टिको नामाचाच नेम, वाढो विठ्ठलाचे प्रेम
याव्या नेत्रातून सरी!५

जेथे नाम धरी जोर, तेथे घर हो मंदिर
ऐसी पंढरीची वारी!६

हरिपाठ कळू लागे, एका तुका पुढे मागे
धन्य रामाची नगरी!७

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले
९.८.१९९५

जय जय जय जय श्रीनवनाथ

जय जय जय जय श्रीनवनाथ 
चरणशरण, मज दावा वाट!ध्रु.

ओवी ओवी विवरावी, भक्ति आतुनी  उमलावी 
पोथी आवडती व्हावी, जीवनयुक्ती उमजावी 
भावभक्तिने जुळले हात!१

अभ्यासा मज बसवावे, गीत गाउनी रमवावे 
अवघड ते सोपे व्हावे बोधामृत नित सेवावे 
उष:काल तो व्हावा आत!२

का वेडे मन बावरते आत्मानंदा का मुकते 
इंद्रियभोगा का भुलते कळले तरि का नच वळते 
तुम्ही सावरा धरूनी हात!३ 

धीर धरी जो सुजाण तो, हसतमुख सदा योगी तो 
तनी ना कधी गुंते तो, मने मोकळा स्वतंत्र तो 
अनाथ ना कुणि सर्व सनाथ!४

निश्चय झाला आत्म्याचा प्रत्यय आला आत्म्याच्या 
शिष्य नसे लेचापेचा, ठाम उभा ठाकायाचा 
भिरकावुन द्यावी खंत!५

चिंतन भक्ता बोलवते चिंता पुरती संपवते 
भीती सगळी घालवते सुहास्य वदनी आणवते 
नवनाथांचा हाच प्रसाद!६

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले
०९.१०.१९८९/१२.१०.२००१

Thursday, September 26, 2024

विरंगुळा हवाच



एक वेळ तरी सकल सुजनहो
विरंगुळ्याला यावे! ध्रु.

थोडासा जप, प्रवचन वाचन 
संस्कारास्तव प्रकटच चिंतन 
घडते, कसे पहावे!१

मन का थाऱ्यावरती नाही 
व्याकुळता ही स्पर्शुन जाई 
अश्रू नयनी यावे!२

चुकले कोठे इथे उमगते
आशाकलिका हळू उमलते
मीच मला सुधरावे!३ 

विरंगुळा दे नवसंजीवन 
परमार्थाची सुंदर शिकवण
समूहात मिसळावे!४ 

अधांतरी मनुजाचे जीवन 
अफाट विश्वी एक धूलिकण 
नामी विरुनी जावे!५

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले 
प्रसिद्धी गीतादर्शन जानेवारी २००२

Sunday, September 22, 2024

हे दयाघना, श्रीगजानना तूच आवरी आमच्या मना!

हे दयाघना, श्रीगजानना 
तूच आवरी आमच्या मना!ध्रु.

शांत मज करी 
स्वस्थही करी
प्रेम ओतुनी शिकव साधना!१

क्रोध नावरे 
चित्त बावरे 
मार्ग दाखवी हीच प्रार्थना!२

काय मी करू ?
मी कसे करू ? 
तोल नावरे श्रीगजानना!३

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले 
२७.०९.१९७९
(शिक्षण, शील संस्कार वाचताना)

Saturday, September 21, 2024

भूपाळी आळवती मंजुळ विहग सुप्रभाती!

जाग रेणुके, जाग गणपती, हो जागा मारुती 
भूपाळी आळवती मंजुळ विहग सुप्रभाती!ध्रु. 

ओढ तिघांना भेटायाची तुम्ही लावलीत 
आत जाणवे जवळी जाण्या कोण चालवीत 
आबालवृद्धा होते नित्यच आनंदप्राप्ती!१

परस्परांना बघता फुलती वदने आनंदे
जो तो म्हणतो आपुलकीने नमस्कार, वंदे
येथे तेथे श्रीहरि भरला दिव्यच अनुभूती!२ 

इथे पोचता वाटे ऐसे हवे ते मिळाले
दर्शन घडले दिवस आजचा दिपवाळी वाटले 
क्षण क्षण कण कण अशीच वाढे अमुची श्रीमंती!३

कृपा अशी तुमची आम्हांवर मागावे काय 
सदैव स्मरणी राहू द्यावे आपुलेच पाय
तुम्ही चालवा, तुम्ही शिकवा जगण्याची रीती!४

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले

(शिक्षक नगर/परमहंस नगर येथील टेकडी कडे जाताना मागे रेणुका माता, गणपती आणि मारुती असे मंदिर होते पूर्वी.  तिथे फिरायला जात असत लोक सकाळी. अण्णा ही जात असत तेव्हा. तिथे दर्शन घेतल्यावर अण्णांना सुचलेली ही भूपाळी.)

मी रामाहुनि नसे वेगळा!

मी रामाहुनि नसे वेगळा! 
बोध असावा अंगी भिनला!ध्रु. 

फेन जरि वरी नीर खालती 
एक तत्त्व तें असंख्य भूती
अंतर्बाह्य प्रभू विलसला!१

राम सानुला जगत उपाधि 
आकळेल साधुता समाधि 
बंधन कुठलें परमात्म्याला?२

अखंड टिकते सत्य सत्य ते 
अतूट उरते नित्य नित्य ते
ज्ञानांतरि या आत्मा रमला!३

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले
गोंदवलेकर महाराज यांची प्रवचने मधील प्रवचन क्रमांक १५८  (६ जून) वर आधारित काव्य. 

समुद्राचा फेस खरा आहे असे वाटले तरी त्याच्या खाली पाणीच असते. असत्य हे नेहमी सत्याला धरूनच राहते. मायेला असत्य मानले की ब्रह्माला सत्यत्व येते.
पण माया ही मृगजळाप्रमाणे आहे असे समजतें तेव्हां आपण स्वस्थ होतो. जन्माच्या वेळेस "सोऽहं" म्हणत होता, आणि आतां "कोऽहं " म्हणू लागला, व शेवटी देहच मी म्हणू लागला! वास्तविक सूर्य व त्याचे किरण हे जसे वेगळे नाहीत, त्याप्रमाणें "मी" आणि "भगवंत " वेगळे नाहीत. परमात्मतत्त्व हे सर्वांच्या पलीकडे आहे. आपले शरीर एवढे मोठे असते पण आपला जीव किती लहान असतो. त्याप्रमाणे भगवंत अगदी लहान आहे. हे एवढे मोठे जग त्याची उपाधि आहे. सत्य म्हणजे अखंड टिकणारे ते, म्हणजे परमात्मस्वरूप होय. त्याप्रमाणे भगवंताची भेट होणे हे मुख्य होय.  भगवंताच्या स्वरूपदर्शनाच्या आड माझ्या देहबुद्धीचा पर्वत येतो. नामस्मरणाने हे काम लवकर होते. आणि म्हणूनच सर्व साधनांचे सार भगवंताचे नाम हेच आहे. ते आपण श्रद्धापूर्वक घ्यावे व भगवंताशी एकरूप व्हावे.

Thursday, September 19, 2024

स्वार्थ नको! अभिमान नको! श्रीरामाचा विसर नको!

स्वार्थ नको! अभिमान नको! 
श्रीरामाचा विसर नको!ध्रु.

उठता बसता राघव ध्यावा
राघव ध्यावा भजनी गावा 
अभ्यासाचा वीट नको!१ 

परनिंदा विष परद्रव्य विष 
परद्रव्य विष परनारी विष
पापपूर्ण अभिलाष नको!२ 

खेळा ऐसा प्रपंच करणे
कधी जिंकणे कधितरि हरणे 
हर्ष नको तो खेद नको!३

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले
०७.०२.२९७९

गोंदवलेकर महाराज यांची प्रवचने मधील प्रवचन क्रमांक ३८ (सात फेब्रुवारी) वर आधारित काव्य.

नामधारकाने टाळण्याच्या गोष्टी

स्वार्थी मनुष्याला जगात सुख मिळणे कधीही शक्य नाही. परस्त्री, परद्रव्य यांच्याप्रमाणेच परनिंदा हीहि अत्यंत त्याज्य गोष्ट आहे. परनिंदेने नकळत आपण आपलाच घात करीत असतो. तुमचे आई-वडील, बायका मुले यांच्या बाबतीत असलेले आपले कर्तव्य करण्यास चुकू नका व त्या कर्तव्यात आसक्ती राहू देऊ नका. कोणत्याही मोबदल्याची अपेक्षा न ठेवता केलेले कर्म हे कर्तव्यच होईल. ते कर्तव्य सांभाळून नीतीधर्माने वागून आपला प्रपंच करा व भगवंताचे स्मरण ठेवा. खरे समाधान मिळवल्यावर मनुष्य खेळासारखा प्रपंच करतो; त्यामध्ये तो वर चढला किंवा खाली पडला तरी सारखाच राहील. समजा एका दुकानात पुष्कळ माल भरलेला आहे पण आपल्याला पाहिजे ती वस्तू तेथे नाही. म्हणजे आपल्या दृष्टीने तेथे काहीच नाही. त्याचप्रमाणे सर्व प्रकारच्या मानसिक शक्ती असून तेथे भगवंत नसेल तर त्या असून नसून सारख्याच समजाव्यात. परमात्म्याला प्रपंचरूप बनवण्याऐवजी आपण प्रपंचाला परमात्मरूप बनवावा यातच जन्माचे सार्थक आहे.

पाठविशी मज जगात देवा तुझे स्मरण नित राहू दे ..

पाठविशी मज जगात देवा 
तुझे स्मरण नित राहू दे 
नामाची मज सदैव सोबत
अनुसंधानी राहू दे

जन्म होत मम जिचिया उदरी 
जननी प्रेमळ देव मला 
अनन्यभक्ती शिकता यावी 
शिकवशील ना गोपाळा 

वेदनेत सुख कसे सापडे 
चिंतन करता येऊ दे 
प्रतिप्रश्नाला असते उत्तर 
शोध तयाचा घेऊ दे

संत सांगती निजकर्तव्या 
प्राणपणाने करत राहा 
धर्म न याहुन मुळी वेगळा 
कर्मफला ची नसो स्पृहा

भगवंता रे तुझेच जग हे 
बघता दृष्टी भिरभिरली 
हास्य मुखावर प्रेमळ कर ते 
तुझी कृपा मज जाणवली 

ही नरतनु रे अफाट दौलत 
मोल तियेचे कसे करू 
आत्मोद्धारा अमोघ साधन 
सत्संगाचा छंद धरू 

प्रसववेदना आईच्या त्या
स्मरण तयाचे असो असो 
सुखात तिजला ठेवायाचे
कृतज्ञता जागती असो

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले
१६.१२.१९८९

Tuesday, September 17, 2024

प्रपंचातली आसक्ती काही केल्या सुटेना! राम आम्हा भेटेना!

प्रपंचातली आसक्ती काही केल्या सुटेना! 
राम आम्हा भेटेना!ध्रु.

प्रेम न राही दोन ठिकाणी 
सौख्य खरे श्रीरामाचरणी 
कळुनि काही वळेना!१ 

प्रपंच कुठवर करील सोबत 
नकळे केव्हा आणिल आफत 
तिथे न सुख हे पटेना!२ 

फिरण्या जाता जशि काठी 
गरज तिची आधारासाठी 
ही मर्यादा कळतचि ना!३

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले

गोंदवलेकर महाराज यांची प्रवचने मधील प्रवचन क्रमांक ७६ (१६ मार्च) वर आधारित काव्य. 

प्रपंचातली आसक्ती कशी कमी होईल?  प्रपंच आम्हाला सुटत नाही. भगवंताचे प्रेम आम्हाला पाहिजे आहे; या प्रपंचावरचे प्रेम न सोडता आम्हाला भगवंताचे समाधान लाभावे अशी आमची इच्छा आहे.   प्रेम ही वस्तू अशी आहे कि, ती एकाच ठिकाणी ठेवता येईल. एकाच म्यानात ज्याप्रमाणे दोन तलवारी राहू शकत नाहीत, त्याप्रमाणे आमचे प्रेम आम्हाला दोन ठिकाणी ठेवता येणार नाही. आमचे खरे सुख एका भगवंताजवळच आहे. एखादा मनुष्य फिरावयास जाताना काठी घेतो, त्याला हातात काठी घेणे हे भूषण आहे असे कोणी म्हणत नाही; त्याप्रमाणे भगवंताकडे जाण्याला प्रपंचाची आम्हाला आधारापुरतीच गरज आहे. प्रपंचात सदाचाराने वागावे. सदाचार हा मूळ पाया आहे. विचाराने अत्यंत पवित्र असावे. ज्या जिभेने आपण भगवंताचे नाम घेतो त्या जिभेने दुसऱ्याचे अंत:करणही कधीही न दुखावेल याची खबरदारी घ्या. अंत:करण दुखवीत असताना त्याच्या ठिकाणी वास करीत असलेल्या भगवंतालाच आपण दुखवीत असतो हे ध्यानात धरा.

Sunday, September 15, 2024

भगवंता इतके द्यावे मज अर्जुन होता यावे!

 ॐ

भगवंता इतके द्यावे 
मज अर्जुन होता यावे!ध्रु. 

ती व्याकुळता मज द्यावी 
ती अगतिकता मज द्यावी 
मज शरणागत बनवावे!१ 

जिज्ञासा जागृत व्हावी 
मम भ्रांती विलया जावी 
सोऽहं हे कळो स्वभावे!२  
 
नामाचा घुमवा घोष 
तर मनास होई तोष 
कर्तव्य शीघ्र उमजावे!३

भक्तीचा बांधुन सेतू 
पुरवावा माझा हेतू 
मज कृपादान लाभावे!४

२८.०१.१९८४ नंतर 
रात्री २.३०
(श्रीमदभगवद्‌गीता जशी आहे तशी (पुस्तक) 
वाचताना)

येता जाता मनी घोळवा गीतेतील विचार!

येता जाता मनी घोळवा गीतेतील विचार!ध्रु.

जेव्हा केव्हा अपयश येते
घोर निराशा पदरी पडते
वैफल्याने जगून हानी आपलीच होणार!१

श्रीमंतीने प्रश्न न सुटती
आधिव्याधी तन पोखरती
हरिनामासह स्वकर्म घडता मन:शांति मिळणार!२

ज्याची प्रज्ञा स्थिरावलेली
त्याची यात्रा कशी चालली
अभ्यासाने अनुकरणाने सुपंथ सापडणार!३

ओघे आले काम करावे
श्रीकृष्णार्पण असे म्हणावे
नकळत होते सफल साधना अनुभव हा येणार!४

एक एक अध्याय वाचता
श्रवणे मनने चिंतन घडता
अजून अत्यावश्यक गीता ती तर मूलाधार!५

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले
०२.०३.१९९५

Saturday, September 14, 2024

जीवन सुखदुःखांचा काला हरिभक्तांना प्रसाद गमला !

जीवन सुखदुःखांचा काला 
हरिभक्तांना प्रसाद गमला !ध्रु.

जन्मासंगे मृत्यु जन्मतो
कुणी मित्र तर शत्रु कुणी तो 
तो ज्ञानी हे भान जयाला ! १ 

धैर्याने ते दुःख सहावे 
सावधतेने सुख भोगावे
भुरळ न पडते हरिभक्ताला ! २

द्वंद्वामध्ये नच गुंतावे 
नव्हे देह मी हे बिंबावे
लाग साधका अभ्यासाला! ३ 

जो योगी त्या शत्रु मित्र सम 
जो योगी त्या हारजीत सम
धैर्यमेरु तो योगी गमला !४

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले
६ मार्च १९९५  (योग्य जीवनदृष्टी वाचताना)

स्तोत्राचा महिमा



नित्य नाम घेई । नित्य स्तोत्र गाई
निराशा नावाला। नुरणार १

कर्ताधर्ता ईश । पाठीराखा ईश
सातत्याचा ईश । भुकेलेला २

स्तोत्र हा उपाय । वत्सल ही गाय
घालवी अपाय । भाव हवा ३

लाव उदबत्ती । रामरक्षा गाई
अंगारा तो लावी। कवच ते ४

नको खेद चिंता । कलहाची वार्ता
तुला एकाग्रता । तारणार ५

मने हो सबळ । बुद्धीने हो स्थिर
तने कणखर। वज्रासम ६

उपासना कर । नेटाने चालव
येई अनुभव । तूच पहा ७

ज्याचे नाव राम । असावा निष्काम
मन शांतिधाम । त्याचे व्हावे ८

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले 
२८ ऑगस्ट १९८४ नंतर 
रात्री २.३०

भगवंताने दिले कितितरी, ते तर अपुल्या गावी नाही! "हवे मला हे, हवे मला ते," हाव हावरी संपत नाही!

भगवंताने दिले कितितरी, ते तर अपुल्या गावी नाही!
"हवे मला हे, हवे मला ते," हाव हावरी संपत नाही!ध्रु.

परमार्थाचा भरला हाट 
भक्ति चाललीसे दिनरात 
आम्ही करंटे असे की आम्हा भजनाची तर गोडी नाही!१

भगवंताची वत्सलता 
थोडीहि न ध्यानी घेता 
कृतघ्नतेने तया निंदितो या कृत्याची लाजच नाही!२ 

शोध लागती, सोयि वाढती 
नीतिबंधने ढिलीच होती 
माणुसकीचा हिरा हरविला खुळ्या माणसा पत्ता नाही!३ 

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले

गोंदवलेकर महाराज यांची प्रवचने मधील प्रवचन क्रमांक ८१ (२१ मार्च) वर आधारित काव्य 

माणसाला कितीही दिले तरी त्याची हाव कायमच राहते. इतका परमार्थाचा हाट भरला आहे. भजन, पूजन चालू आहे परंतु आपल्याला त्याचे प्रेम नाही. त्याची आवडच वाटत नाही. आपल्याला त्याची खरी भूकच लागलेली नाही. आपण दरवर्षी वारी करतो आणि करतच राहणार परंतु परमेश्वराचे प्रेम मात्र काही लागत नाही. खरोखर भगवंताने आपल्याला आपल्या कल्पनेपेक्षा किती तरी जास्त दिले. परंतु अजून आपली हाव काही थांबली नाही. या सर्वांना पुरून, या सर्वांचे भस्म करून आपली हाव कायमच आहे, हे असं किती दिवस चालणार मानवी जीवन सुखी झाले तर ती सुधारणा म्हणायची. उलट आजची स्थिती पहावी तर सुधारणा जितक्या जास्त, तितका माणूस जास्त असमाधानी झाला आहे. आपण नुसते नीतिधर्माने चालतो, आपली वागणूक वाईट नाही हे खरे, पण याचे कारण आपल्याला वाईट वागण्याची भीती वाटते. वाईट वागल्यास लोक नावे ठेवतील अशी भीती. अशी ही वरवरची सुधारणा, असा दिखाऊ चांगुलपणा काय कामाचा? परमेश्वराचे प्रेम लागल्याशिवाय व इतर गोष्टींची हाव कमी झाल्याशिवाय काही फायदा नाही. तीर्थक्षेत्रे, पूजा, भजन वगैरे केल्याने अंतरंग सुधारेलच असे नाही; आणि अंतरंग सुधारले नाही तर बाकीच्यांचा उपयोग नाही. तीर्थक्षेत्रे ही परमार्थाची नुसती आठवण ठेवतील.

Friday, September 13, 2024

रामावरती ठेव भरवसा, चिंता सोडी रे!

रामावरती ठेव भरवसा, चिंता सोडी रे!ध्रु.

जीवन अळवावरचे पाणी
अस्थिरता ती घे जाणूनी
भगवन्नामी करि कर्तव्या नको डळमळू रे!१

जन्मासंगे विकार आले
साधुसंत परि तया न डरले
शांति प्रेम दया गुणरत्नां यत्ने मिळवी रे!२

विकारांवरी ठेव नियंत्रण
हळूहळू करि गुणसंवर्धन
प्रपंचात राहुनि हे शिकणे शिक्षक राम बरे!३

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले

गोंदवलेकर महाराज यांची प्रवचने मधील प्रवचन क्रमांक ६४ (४ मार्च) वर आधारित काव्य.

आपले जीवन किती अस्थिर आहे हे लढाईच्या काळात चांगले समजून येते. अशा अस्वस्थतेच्या काळात मनाने घाबरू नये. काळजी न करता शांत चित्ताने भगवन्नामात कर्तव्य करीत राहावे. भगवंतावर पूर्ण विश्वास टाकून तुम्ही काळजी करण्याचे एकदम बंद करा. जन्मलेल्या प्रत्येक प्राण्याला सर्व विकार असायचेच. भगवंताचे अवतार असले किंवा साधु- सत्पुरुष  जरी झाले तरी त्यांनाही विकार असतातच. अर्थात् त्या विकारांच्या बरोबर प्रेम, दया, शांति, क्षमा हे गुणही त्यांच्या अंगी असतात. विकारांना वश न होता, म्हणजेच त्यांचे नियमन करून गुणांचे संवर्धन करणे हे प्रपंचात मनुष्याला शिकायचे असते.

रघुपति राघव राजाराम पतितपावन सीताराम। - ३ (हिन्दी)

 ॐ

रघुपति राघव राजाराम 
पतितपावन सीताराम।ध्रु.

भारतीय हम गाएँगे
गाकर सब सुख पाएँगे 
सन्मतिदाता प्रभु श्रीराम।१

राम प्रेम की भाषा है 
समरसता की आशा है
सहजीवन की विद्या राम।२

श्रीरामायण चिंतन है
श्रीरामायण दर्शन है 
जन को सुजन बनाते राम।३

जहाँ वासना राम नहीं 
जहाँ द्वैत वहाँ राम नहीं
सर्वात्मकता समूर्त राम।४ 

सेवा कैसी करनी है
पवनपुत्र से पढ़नी है 
उसे प्रेरणा देते राम। ५

जो कोई पछताएगा 
सरल मार्गपर आएगा 
उदात्त उन्नत करते राम।६
 
सीताहृदयस्थित श्रीराम 
आप बन गये सीताराम 
सब मिल गाएँ जय श्रीराम।७

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले 
२९ एप्रिल २००२
रविवार, रामनवमी
पहाट ४.३५

Thursday, September 12, 2024

जिजाऊस शिवा भेटला!


कौसल्येस राम भेटला! देवकीस कृष्ण भेटला! 
जिजाऊस शिवा भेटला! जिजाऊस शिवा भेटला!ध्रु.

हसत हसत रडती जन 
रडत रडत हसती जन 
दसऱ्याच्या आधी आज दीपोत्सव जाहला!१ 

आला आला बाळ माझा 
आला आला शिवा माझा 
वर्णाया येई का मातेची माया कुणाला?२ 

शिंगे कर्णे गर्जले 
तोफांचे बार झाले- 
राजगडच्या आनंदाला तट कोट नच उरला!३ 

शिवा कसा नटरंग 
बैराग्याचे घेत सोंग 
आई दिसता आनंद राखेखालुन डोकावला!४ 

हर्ष किती दाटला 
शिवा पुन्हा जन्मला - 
सुखरूप हा कलिजाचा राजा परतला!५ 

कमाल कमाल बुद्धीची 
युक्ति गोड पेटाऱ्याची
वार्ता ही अति अद्‌भुत दंग करी सकलाला!६ 

नवे स्फुरण उसळले
मोद‌झरे खळखळले 
देवधर्म, दानधर्म देत असे मधुर फला!७ 

भुत्ये आणि गोंधळी 
वाजवती संबळी - 
"उदो उदो अंबे तुझा" नाद कोंदला!८

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले

(आग्र्याहून सुटका झाल्यावर छत्रपती शिवाजी महाराज राजगडावर पोहोचले. त्या प्रसंगावर आधारित काव्य.)


Tuesday, September 10, 2024

तिलका, गाऊ आरती!

तिलका, गाऊ आरती! तिलका, गाऊ आरती!ध्रु.

मुनिश्रेष्ठा घे त्रिवार वंदन
तूच भासशी गंधित चंदन
कृतार्थ झाली कविताशक्ती! गाऊ आरती!१

स्वत्वरक्षणा, राष्ट्रिय शिक्षण
स्वदेशिने बांधवहित रक्षण
बहिष्कार शस्त्राते उपसुन
स्वराज्यध्येया मांडुनि दिधली, चौसूत्रे हाती!२

तुझिया स्मरणे मन उजळावे
भव्य दिव्य हातून घडावे
शतकांचे कार्पण्य सरावे
ध्यास हाच चित्ती, गाऊ आरती!३

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले
अपूर्ण 
(पुढच्या कडव्यांचे पान मिळाले नाही)

Monday, September 9, 2024

नको बघूस बाहेरी, तू पहा जरा अंतरी!

नको बघूस बाहेरी 
तू पहा जरा अंतरी!ध्रु.

विषय वेधिती 
फरफट परि ती 
नव्हे नव्हे रे बरी!१ 

नाम घेइ रे 
मना वळव रे 
जाग जाग झडकरी!२ 

नाम स्मरणे 
विषय विसरणे 
साह्य करिल श्रीहरी!३ 

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले
  
गोंदवलेकर महाराज यांची प्रवचने मधील प्रवचन क्रमांक ३४२ (७ डिसेंबर) वर आधारित काव्य.

साधारण प्रापंचिकाची ओढ विषयांकडे असते. आजवर कोणालाही विषयाने शाश्वत सुख आणि समाधान मिळालेले नाही. असे सुख आणि समाधान मिळवण्यासाठी आपली वृत्ती भगवंताच्या ठिकाणी स्थिर ठेवणे हा एकच उपाय आहे. मी जितकी प्रपंचाची काळजी घेतो तितकी नामाची घेतो का? याचा प्रत्येकाने विचार करावा.  साशंक वृत्तीच्या ठिकाणी समाधान सहसा नसतेच. विषय शेवटी दुःखालाच कारणीभूत होतात हे तो विसरतो. भगवंताचे सत्यत्व ज्याच्या अंतःकरणाला पटले तो विषयांमध्ये राहून देखील होणाऱ्या सुखदुःखांच्या गोष्टींकडे गंमत म्हणून बघेल आणि त्यापासून अलिप्त राहील. या झालेल्या गोष्टी विसरून जाण्यातच खरा आनंद आहे पण ते विसरणे औषधाने वगैरे कृत्रिमपणे न आणता भगवंताच्या स्मरणात राहून आणले पाहिजे.

Saturday, September 7, 2024

धरिसी जर अभिमान, माणसा, दुरावेल तुज राम!

धरिसी जर अभिमान, 
माणसा, दुरावेल तुज राम!ध्रु.

हरिस्मरणाचा धागा घेउनी 
कर्मफुले ती द्यावी गुंफुनी 
होईल, प्रपंच मग सुखधाम!१ 

प्रपंच नाही विघ्न भक्तिला 
अहंभाव परि मुख्य अडथळा
टाळण्या, घ्यावे नित हरिनाम!२ 

लाभ होउ दे, होवो हानी
खेळगडी तिज मुळी न जुमानी
हसाया संकटि शिकविल राम!३

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले
 
गोंदवलेकर महाराज यांची प्रवचने मधील प्रवचन क्रमांक ७१ (११ मार्च) वर आधारित काव्य. 

प्रपंच हा परमेश्वर प्राप्तीच्या आड कधीही येऊ शकत नाही. आपली सर्व कर्मे एका हरिस्मरणाच्या धाग्यात ओवून करावीत, म्हणजे सर्वांशी संबंध सलोख्याचे राहून प्रपंच फार सुखकर होईल. या सर्वांशी संबंध बिघडायला आपला अभिमान, अहंपणा विशेष करून कारणीभूत होत असतो. अभिमान हा शेतात उगवणाऱ्या हरळीसारखा आहे. अभिमान संपूर्णपणे नाहीसा झाल्याशिवाय परमेश्वरी कृपेचे पीक घेणे शक्य नाही. प्रपंचात नाम घेऊन व्यवहार केल्यास अभिमानाचा किंवा विषय वासनांचा चीक न लागता, परमेश्वरी कृपेचे गरे हस्तगत करता येतात. हा अहंपणा, हा देहाभिमान टाकल्यास प्रपंचातील लाभ हानी हसत खेळत झेलता येईल. प्रपंचातील सुखदु:खे हसतखेळत झेलावीत; आणि हे एका नामानेच साधते.

Thursday, September 5, 2024

नामाचा महिमा (सुभाषिते)

नित्यं नाम स्मरणीयम्- 
नाम्नि तिष्ठति देवत्वम् ।
नाम भेषजममोघम् 
नाम स्मृत्वा सुखी भवेत् ॥

अभ्यासेन यशःप्राप्तिः 
नाम्ना वाक्शुद्धिर्भवति 
कर्मणा तु तनुः पूतम् 
कर्तव्येन नरो हरिः


रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले
२७.०५.१९८४

Wednesday, September 4, 2024

तळमळ धरी अंतरात प्रभु दिसेल आत शांत!

तळमळ धरी अंतरात 
प्रभु दिसेल आत शांत!ध्रु.

देवाविण गमत गोड 
विषय म्हणुनि सोड सोड
स्वस्थ राही तू निवांत!१ 

चित्त शुद्ध कर आधी 
पांगुळेल मग उपाधी 
नामरत्न घे करांत!२

जी गोडी रामाची 
ती प्रचीति संतांची 
घेई नाम दिवसरात!३ 

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले

गोंदवलेकर महाराज यांची प्रवचने मधील प्रवचन क्रमांक ९९ (८ एप्रिल) वर आधारित काव्य.

ज्याला भगवंताचे अस्तित्व मान्य नाही त्याला भगवंताची प्रचीति कशी येणार? प्रपंचात आनंदाची प्रचीति यायला भगवंताची तळमळ धरावी लागते. जगात भगवंताच्या सेवेशिवाय काही नाही हे ज्यांना कळले ती खरी प्रचीति. भगवंताशिवाय जे जे गोड लागते त्याला विषय म्हणावे. ज्या घटकेला चित्त शुद्ध झाले त्या घटकेला प्रचीति येते. मी वाटेल तसे वागावे आणि संतांची प्रचीति यावी हे कसे व्हावे? भगवंताची गोडी लागेल तेव्हाच संतांची प्रचीति आली असे म्हणावे. सर्वजण उलटले तरी राम माझा खरा असे म्हणावे. राम माझा दाता व धनी आहे ही बुद्धि ठेवावी व तसे वागावे.

Sunday, September 1, 2024

तू ठेवशील तैसे मज राहणे जमावे..

तू ठेवशील तैसे मज राहणे जमावे
रामा अखंड स्मरणी मज वाटते रहावे!ध्रु.

अधिकार ना तनी या 
मी देही बोल वाया 
सत्यार्थ हा कळावा तू दान हेच द्यावे!१

फळ पाहिजे कशाला? 
कर्तव्य भक्ति मजला 
कौशल्य त्या सुकर्मी कळसास पोचवावे!२ 

नामात राहतोसी 
नामातुनी पहासी 
सेवेत आगळ्या या देहे मुदे पडावे!३

रचयिता : श्रीराम बाळकृष्ण आठवले
 
गोंदवलेकर महाराज यांची प्रवचने मधील प्रवचन क्रमांक १५३ (१ जून) वर आधारित काव्य.

कर्तेपण टाकून भगवंताच्या स्मरणात कर्तव्य करणे हाच परमार्थ. "देही मी नव्हे" हे ज्याला समजले तो मुक्तच. देह तर माझ्या ताब्यात नाही, तेव्हा मी देही नाही हे सिद्ध झाले. मला सुख नाही व दुःखही नाही असे ज्याला वाटेल तो मुक्त समजावा. भगवंत ठेवील त्यात समाधान मानावे आणि भगवंताच्या अखंड स्मरणात राहावे भगवंताच्या स्मरणाशिवाय जेथे आपल्याला सुख होते, तो विषय समजावा. विषयाच्या संगतीत परमात्म्यापासून वेगळे असणे याचे नाव प्रपंच; आणि परमात्म्याच्या संगतीत विषयात राहणे याचेच नाव परमार्थ. फळाची अपेक्षा ठेवून आपण जी कृती करतो ते कर्म होय. पण फळाची काहीही अपेक्षा न ठेवता आपण जे करतो ते कर्तव्य ठरते; आणि असे कर्तव्य भगवंताच्या स्मरणात करीत राहणे हाच परमार्थ. हे करीत असताना भगवंतांना दृष्टिआड न होऊ देणे याचेच नाव अनुसंधान होय. भगवंत माझ्यामागे आहे ही भावनाच आपल्याला प्रपंचातून उद्धरून नेईल याची खात्री बाळगा, आणि भगवंताच्या नामात आनंदात कालक्रमणा करा.